Πιζανέλο, Αντόνιο Πιζάνο, ο επονομαζόμενος-

(Pisanello, Πίζα ή Βερόνα 1395 περίπου – Ρώμη 1455;). Ιταλός ζωγράφος. Εργάστηκε σε πολλές πριγκιπικές, αυλές δημιουργώντας νωπογραφίες στα ανάκτορα των δόγηδων της Βενετίας (1422), των δουκών ντ’ Έστε, στον πύργο της Παβία (1424), στη βασιλική του Σαν Τζοβάνι ιν Λατεράνο στη Ρώμη (πιθανόν μεταξύ 1431 και 1432), στο ανάκτορο των Γκοντζάγκα στη Μάντοβα (1447), στον πύργο των Βισκόντι στο Μιλάνο και σε κτίρια των βασιλιάδων της Νεάπολης. Ο Π. κατασκεύασε ακόμα μετάλλια των πιο σημαντικών πολιτικών επιστημόνων και λογίων της εποχής του για τα οποία επαινέθηκε πολύ. Ενώ τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του όσο ζούσε, λησμονήθηκε μετά τον θάνατό του για να επανεκτιμηθεί και να τοποθετηθεί στη σωστή του θέση από τη σύγχρονη κριτική. Η ζωγραφική παραγωγή του Π. εμπνέεται από τον Αλτικιέρο, το Στέφανο ντα Τζέβιο, τον Τζεντίλε ντα Φαμπριάνο, από Λομβαρδούς ζωγράφους και από μικρογράφους της γαλλικής σχολής. Αργότερα οι ξένες επιδράσεις συγχωνεύονται σε μια εντελώς προσωπική τεχνοτροπία, εμπνευσμένη από τις μορφές και το πνεύμα του κλασικισμού, το οποίο χρησιμοποίησε για να πλάσει τα περίφημα μετάλλια, που θεωρούνται από τα υψηλότερα δείγματα των αρχών της Αναγέννησης. Άλλοι διακριτικοί χαρακτήρες του είναι ένας εσωτερικός νατουραλισμός, η λεπτή και εξαιρετικά ευαίσθητη μικρογραφική εκτέλεση (ο Π. είχε πάντα την τάση να σμικρύνει τις μορφές) και το συνεχές ενδιαφέρον του για το ζωικό και το φυτικό κόσμο, τον oποίο ανέλυε στις λεπτομέρειές του σαν να ήθελε να του αποσπάσει τη ζωική ουσία του. Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος της ζωγραφικής παραγωγής του καταστράφηκε από πυρκαγιές και πολέμους. Έτσι ο κατάλογος των βέβαιων έργων του περιορίζεται στον Ευαγγελισμό (1426 περίπου) του τάφου Μπρεντσόνι στο Σαν Φέρμο Ματζόρε στη Βερόνα, στοΜύθο του Αγίου Γεωργίου στην Αγία Αναστασία (1430-31 περίπου), στην Παναγία με τους Αγίους Αντώνιο και Γεώργιο φορητή εικόνα ζωγραφισμένη με τέμπερα επάνω σε ξύλο (Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη), στο Όραμα του Αγίου Ευσταθίου (Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη), στην Προσωπογραφία του Λιονέλο ντ’ Έστε (Μπέργκαμο, Πινακοθήκη), στηνΠροσωπογραφία της Τζινέβρα ντ’ Έστε (Παρίσι, Λούβρο) και στην Παναγία με το Ορτύκι (Βερόνα, Μουσείο του Καστελβέκιο). Ο Π. άφησε ακόμα μερικά σχέδια που διακρίνονται για τη μαγευτική ευαισθησία τους. Το 1969 ανακαλύφθηκαν στο δουκικό ανάκτορο της Μάντοβα ασφαλώς δικές του νωπογραφίες. Περίφημα είναι τα μετάλλια του Ιωάννη H΄ Παλαιολόγου (1438), του Τζαν Φραντσέσκο Γκοντζάγκα (περί το 1439-1444), του Φιλίππο Μαρία Βισκόντι (1441), του Νικολό Πιτσινίνο (1441) και του Λιονέλο ντ’Έστε (προ του 1443). Πιζανέλο: «Το όραμα του Άγιου Ευστάθιου». Η σύνθεση αυτή του Ιταλού ζωγράφου, μαρτυρά, αν μελετήσει κανείς προσεκτικά τις μορφές, μια σχεδόν επιστημονική έρευνα της πραγματικότητας, που οφείλεται στην επαφή του καλλιτέχνη με τους προοδευτικούς κύκλους της εποχής του (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο).